Í því hefur happ okkar falist

Í því hefur happ okkar falist

Dagarnir líða hratt. Nú er um eitt ár liðið frá því Hafrannsóknastofnunin birti sína svörtu skýrslu um ástand þorskstofnsins sérstaklega og lagði til að dregið yrði mjög úr veiðiálagi frá því sem verið hefði. Það var ekki auðvelt fyrir einn sjávarútvegsráðherra að ákveða þetta, en óumflýjanlegt. Enda er það eitt af stóru verkefnum sjávarútvegsráðherra að ákveða hversu mikinn afla heimilt er að draga úr sjó. Eftir að hafa ráðfært mig við fjöldamarga aðila, sjómenn, útvegsmenn og vísindamenn víða að úr samfélaginu, m.a. Háskólanum, þá var  niðurstaða mín sú sem ríkisstjórnin samþykkti; að lækka veiðihlutfallið í þorski úr 25% í 20%. Reyndar er það svo að þrátt fyrir að svokölluð 25% veiðiregla hafi verið lögð til grundvallar undanfarin ár hefur veiðin af ýmsum ástæðum verið talsvert meiri. Meðal annars og ekki síst vegna þess að þegar Hafrannsóknastofnunin endurreiknar stærð þorskstofnsins út frá rauntölum hefur komið í ljós að hún hefur oftar en ekki á undanförnum árum ofmetið stofninn í upphafi. Þess vegna hefur veiðihlutfallið orðið hærra en lagt var upp með.

Hver var ákvörðunin?

         Ákvörðunin nú fól það í sér að hverfa frá hinni gömlu veiðireglu og  lækka veiðihlutfallið tafarlaust niður í 20%. Jafnframt var ákveðið að á næsta fiskveiðiári yrði þorskveiðin ekki minni en 130 þúsund tonn og tekin yrði upp fyrri veiðiregla í þeim skilningi að við héldum áfram sveiflujöfnun í því kerfi, en styddumst við 20% veiðihlutfall að sinni. Ekki þarf í sjálfu sér að orðlengja forsendur þessa, þær hafa verið marg útskýrðar. En markmiðin eru tvö; stækkun viðmiðunarstofnins, þ.e.a.s. þorskstofnsins sem er fjögurra ára og eldri, og stækkun hrygningarstofnsins. Það er ljóst mál að svo lítill hrygningarstofn sem nú er, getur tæpast af sér góða nýliðun og þess vegna er svo brýnt að byggja hann upp. Þessi ákvörðun lagði miklar byrðar á herðar margra. Talið var að þjóðfélagið yrði af um 16 milljörðum króna en harðast kemur þessi tekjusamdráttur auðvitað niður á þeim byggðum sem háðastar eru þorskveiðum og því fólki sem starfar sérstaklega við þá atvinnugrein. 

Ýsan hjálpar til

         Sem betur fer hefur þó ýmislegt verið okkur hagfelldara en margir þorðu að vona. Ýsuveiðin er t.d. umtalsvert meiri núna en á sama tíma í fyrra. Það helgast af ýmsu, m.a. að gripið var til sérstakra aðgerða í samvinnu við skipstjóra til þess að auðvelda aðgengi að ýsunni. Það er líka margföld reynsla fyrir því að þegar að herðir, þá finna menn leiðir til að sækja í aðra stofna þar sem kvótarnir eru stærri. Því kynntumst við t.d. í gamla þorskaflahámarkinu og það höfum við séð í gegnum tíðina. 

Jákvæð áhrif þorskverðshækkana

         Annað sem hefur hjálpað okkur er sú staðreynd að þorskverð á erlendum mörkuðum hefur hækkað umtalsvert. Í svari Geirs H. Haarde forsætisráðherra við fyrirspurn á Alþingi, er einmitt vikið að verðþróuninni og segir þar orðrétt:

“Við mat á áhrifum af niðurskurði aflaheimilda á tekjur fyrirtækjanna verður að líta til þess að verð á þorski hefur hækkað mjög mikið frá því að skýrsla Hagfræðistofnunar var unnin. Samkvæmt upplýsingum Verðlagsstofu skiptaverðs var meðalverð óslægðs þorsks sem seldur var á fiskmörkuðum á Íslandi 191,28 kr. á kg í júlí 2007 en 255,02 kr. í janúar 2008. Hækkunin nemur liðlega 33% og við sölu beint til fiskverkenda hafði verðið hækkað um 6,4% á sama tíma. Samkvæmt verðvísitölum sjávarafurða frá Hagstofu Íslands hefur vísitala landfrysts þorsks hækkað um 33,4% frá júlí til febrúar sl. og vísitala saltaðra þorskafurða hefur á sama tíma hækkað um 33,8%. Þetta eru síðustu gildi vísitalna fiskverðs sem liggja fyrir. Á sama tíma hækkaði vísitala meðalgengis miðað við vöruskiptavog um 15,8%. Frá febrúar til apríl hefur gengisvísitalan hækkað enn. Sé breyting gengisvísitölunnar tekin frá júlí 2007 til apríl 2008 er hún um 34,9%.”

 Hverjar eru ástæðurnar?

Margar ástæður eru fyrir þessari þróun.  Almennt talað er þorskurinn eftirsóttur um þessar mundir, þó allir viti að verðhækkunum eru takmörk sett. Gengislækkunin seinustu mánuði hefur aukið tekjur í sjávarútveginum og fróðlegt verður að sjá nú við lok fiskveiðiársins 1. september, hver hinn raunverulegi tekjusamdráttur verður.  Þó blasir við að samdráttur tekna vegna minnkandi þorskafla verður mun minni en menn töluðu um þegar við tókum ákvörðunina í fyrra. Því má ætla að tekjur þeirra sem starfa í greininni, ekki síst sjómanna, skerðist ekki jafnmikið og áður var talið, það sama gildir um útgerðina og fiskvinnsluna. Það breytir þó ekki alvöru málsins og minni aflaheimildir fækka þeim vinnudögum við veiðar og vinnslu. Enginn vafi er á því að niðurskurður þorskaflans hjá okkur hefur stuðlað að því að hækka fiskverðið í Evrópu. Ég hef á undanförnum mánuðum sótt allmarga fundi þar sem nærveru minnar hefur verið óskað á erlendum vettvangi til þess að ræða um fiskveiðiráðgjöf og fiskveiðistjórnun á Íslandi og þar hefur þetta meðal annars komið fram.  Það er þó ekki einhlít skýring, fjarri fer því. 

Verkur jákvæða athygli á mörkuðunum

         Hvað markaðshorfur varðar er því bjart framundan í þorskútflutningnum en stóri skugginn grúfir yfir vegna hinna takmörkuðu aflaheimilda sem raun ber vitni.  Þess vegna er það óviðunandi til lengri tíma að aflaheimildirnar verði svona litlar. Langtímahagsmunir greinarinnar og þjóðarinnar í heild felast auðvitað í því að við höfum hér stóran og sterkan þorskstofn sem getur staðið undir mikilli veiði á næstu árum. 

Það er líka athyglisvert í þessu sambandi að margir kaupendur okkar hafa einmitt vísað til ákvörðunar okkar varðandi þorskaflaniðurskurðinn og telja hana til sannindamerkis um að við tökum hlutverk okkar við auðlindanýtingu mjög alvarlega. Hafa fulltrúar ýmissa okkar stærstu kaupenda lýst því við mig að við Íslendingar munum njóta þess í eftirspurn og verði. Þá hafa ýmsir útflytjendur okkar vísað til þessa í markaðsstarfi sínu.

Hér erum við engin smáþjóð

Það er athyglivert að kynnast því í alþjóða samstarfi þar sem sjávarútvegurinn er þungamiðjan, hve Íslendingar njóta mikila álits. Ég var fyrir fáeinum vikum á alþjóðlegu sjávarútvegssýningunni í Brussel, sem Íslendingar sækja í miklum mæli og er helsti vettvangur sinnar tegundar um þessar mundir auk íslensku sjávarútvegssýningarinnar. Þar hitti ég meðal annarra að máli einn ágætan Íslending sem sagði við mig: “Það er gaman að vera hér, vegna þess að hér eru Íslendingar engin smáþjóð.” Og það er rétt - Íslendingar njóta alþjóðlegrar viðurkenningar og mér finnst miður hversu menn gera sér oft litla grein fyrir því hér á landi í hverju sú viðurkenning er fólgin. Umræðan um sjávarútveginn er svo neikvæð að hinir jákvæðu þættir þessara hluta koma alltof lítið fram. Þess vegna er ástæða til að nota tækifærið og undirstrika það hve orðspor íslensks sjávarútvegs er gríðarlega gott. Við njótum viðurkenningar fyrir auðlindanýtingu okkar, við njótum viðurkenningar fyrir að hafa byggt hér upp sjávarútveg sem alvöru atvinnugrein án ríkisstyrkja og sem er samkeppnisfær við aðrar atvinnugreinar. Því er ekki að heilsa í mörgum öðrum löndum og þess vegna vekur þetta athygli. 

“Ég þarf ekki frekari vitnanna við”

         Það er afar mikilvægt fyrir okkur að hugsa allar aðgerðir gagnvart sjávarútveginum í þessu ljósi. Sjávarútvegurinn er dráttarklárinn fyrir efnahagslífið á Íslandi og hann hefur mikið um það að segja hvernig lífskjör í landinu þróast. Það er sú mikla ábyrgð sem lögð er á herðar okkar sem erum í hinni pólitísku forystu og ætti líka að setja mark sitt á pólitíska umræðu um þessi mál. Sjávarútvegurinn á það skilið að fá hér rekstrarlegt svigrúm og ákveðinn stöðugleika. Ella geta menn ekki tekið þær ákvarðanir sem miklu skipta fyrir heill þjóðarbúsins í framtíðinni. 

         Ég hitti um daginn einn stærsta kaupanda íslensks fisks á meginlandi Evrópu sem sagði við mig: “Ég þarf ekki frekari vitnanna við þegar kemur að íslenskum fiski. Ég veit að hann stenst allar gæðastaðla og ég veit að hann er veiddur með bæði ábyrgum og löglegum hætti, ólíkt því sem gerist á sumum öðrum hafsvæðum. Þetta skiptir mjög miklu máli í markaðssetningunni og þetta er ein ástæðan fyrir því, að ég vil helst af öllu kaupa íslenskan fisk og norskan, vegna þess að þar á hið sama við,” sagði þessi ágæti maður. Þetta er mikil viðurkenning sem við eigum að byggja á. Við eigum líka að kosta kapps um að undirstrika þessa sérstöðu okkar og það er gert um þessar mundir í góðu samstarfi greinarinnar og stjórnvalda. Verið er að byggja upp íslenskt umhverfismerki, sem að mínu mati er eitt stærsta verkefnið sem íslenskur sjávarútvegur stendur frammi fyrir og þarf að sinna á allra næstu mánuðum.  Sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytið stendur heilshugar á bakvið þá vinnu. 

Þorskeldið á ögurstund

         Þorskeldi hefur verið nokkuð ofarlega á baugi upp á síðkastið og enginn vafi er á að í því geta falist miklir möguleikar. Við höfum unnið gríðarlegt starf í þessum efnum undanfarin ár, að langmestu leyti fyrir tilverknað fólksins í atvinnulífinu, en stjórnvöld hafa komið að stuðningi við þetta með ýmsum hætti, þótt í miklu minni mæli en sumar aðrar þjóðir eins og t.d. Norðmenn. Heilmikill árangur hefur náðst hér á landi og við erum farin að sjá hvert skynsamlegast kunni að vera að stefna í þessum efnum. Ég setti fyrr í vetur á laggirnar nefnd sem ætlað er að leggja fram tillögur um framtíðar stefnumótum í þorskeldi sem íslensk stjórnvöld geta síðan unnið að. Nú er á vissan hátt ögurstund í þorskeldinu. Það þarf að taka stórar ákvarðanir sem mikilvægt er að vanda sig við.

Þorskeldið mun ekki ná að þróast ef það byggir eingöngu á áframeldi. Það verður að stefna að aleldi til að ná árangri. Raunveruleikinn sem blasir við er að helsta samkeppnisþjóð okkar á þessu sviði, Norðmenn, hyggst stórauka sitt eldi. Takist það, er enginn vafi á að það styrkir stöðu þeirra á mörkuðum m.a. í samkeppninni við okkur Íslendinga.

Það má hins vegar ekki horfa framhjá því að þetta er áhættusöm atvinnugrein og margir leiða hugann að biturri reynslu af öðru eldi þegar rætt er um þorskeldið. Ég geri ekki lítið úr þeirri áhættu og er fullkomlega meðvitaður um hana. En það er víst fátt áhættulaust þegar kemur að atvinnurekstri og þess vegna verðum við einfaldlega að meta áhættuna og þá möguleika sem felast í þessari atvinnugrein þegar ákvarðanir verða teknar um framtíðina. Ég hef ekki gengið þess dulinn eða farið leynt með þá skoðun mína, að í þorskeldi geta falist mikil tækifæri, ekki síst hjá okkur á Vestfjörðum þar sem þorskeldið hefur eflst mest í landinu. Það er óhætt að segja að Vestfirðir og kannski ekki síst Ísafjarðardjúp er orðið að eins konar vöggu þessa eldis. Fyrir vikið hefur byggst upp gríðarleg þekking, bæði í fyrirtækjunum sjálfum og einnig í vísinda- og þróunarsamfélaginu.  Ég hef sem sjávarútvegsráðherra reynt að leggja málinu lið á margvíslegan máta og m.a. stuðlað að uppbyggingu þekkingarsamfélagsins í kringum þessa starfsemi hér hjá okkur fyrir vestan.

Í því hefur happ okkar verið fólgið

         Sjómannadagurinn er dagur þar sem við lítum bæði um öxl og horfum framávið. Sannarlega höfum við glímt erfiðleika en sjávarútvegurinn hefur sýnt það nú frekar en nokkru sinni áður hve mikil aðlögunarhæfni hans er og hve fært fólk stýrir atvinnugreininni. Í því hefur happ okkar verið fólgið. Framundan eru sem fyrr mikil tækifæri í sjávarútveginum. Þau felast í aukinni þekkingu og aukinnu sjálfvirkni í framleiðslu, veiðum og markaðssetningu. Þetta eru hlutir sem leggja okkur nýjar skyldur á herðar og viðfangsefni er lúta að byggðamálum. Þannig er sjávarútvegurinn sem fyrr síkvik, öflug atvinnugrein sem er gaman að vera þátttakandi í og verður sem fyrr burðarásinn í atvinnulífi okkar til lengri og skemmri tíma. 

 

Einar K. Guðfinnsson, sjávarútvegs og landbúnaðarráðherra.