Jólin draga fram barnið í okkur öllum

Hvernig ætli standi á því að jól bernskunnar standi manni ætíð svona nærri hugskotssjónum? Getur skýringin ekki verið sú að á jólunum kemur barnið upp í flestum. Jólin eru hátíð friðar og fegurðar, sakleysis og góðra siða. Börnin og hugsun jólanna tvinnast saman einmitt í þessu. Því sakleysi og kristilegu hugarfari sem við viljum öll að sé hluti helgihalds jólanna.

Sakleysi barnanna og ró jólafriðarins eru það sem við sækjumst öll eftir. Fyrir vikið eru það einmitt jól bernskunnar sem við kunnum svo vel að meta. Þó bernskujólin séu manni fjærst í tíma, koma þau ljóslifandi upp í huga manns þegar að jólum er hugað. Jólasiðir bernskuheimilisins fylgja manni í farteskinu um ókomna tíð og móta þá hætti sem viðteknir verða á heimili manns – vitaskuld í góðri sátt við siði þá sem maki manns vill halda í heiðri.

Stundum finnst mér þó að jól bernskunnar séu órafjarri. Ekki bara í árum; þó sannarlega verði ég að viðurkenna að hálfrar aldar maðurinn geti ekki ekki lengur státað af blóma æskunnar og verði að fara aftur undir miðja síðustu öld til þess að rifja upp bernskujólin. En hitt er kannski ennþá fjarlægara að rifja upp þá gjörólíku mynd samfélagsins sem einkenndi bernsku bolvísks barns á þeim árum sem ég sleit barnsskónum. Veit ég vel að myndin er örugglega ekki raunsönn. En samt finnst mér að jólin í Bolungarvík hafi alltaf verið hvít. Það var ætíð gott veður og stillt, snjór yfir öllu, frost í lofti; allt eins og maður sér í fegurstu myndum af hvítum jólum. Er það fortíðarþráin sem veldur þessu? Kannski og er það þá ekki til marks um þá góðu minningu sem jólin vekja upp hjá manni eftir að hafa siglt ólgusjó lífsins.

En hvað boðaði þá jólin í Víkinni í hugum okkar krakkanna á sjöunda áratugnum ? Var það kannski þegar verslanirnar fylltust af ávöxtum, bókum, sælgæti og leikföngum í byrjun aðventu? Ekki er það ólíklegt. Einarsbúð var í hugum okkar stór undraveröld þar sem úrval jólavörunnar var ótrúlegt. Flæmi verslananna suður í Reykjavík eða í útlöndum sem flestir þekkja núorðið, eru örugglega ekki meiri undraveröld en búðin í Víkinni, þegar búið var að fylla hillur með leikföngum, eða eftir að angan ávaxtanna lagði fyrir vit okkar og boðaði sannarlega komu jólanna. Svo var þetta allt saman svo miklu afdráttarlausara. Vörurnar komu með stútfullu strandferðaskipinu; ekki smám saman heldur í einni stórri sendingu eða því sem næst og gjörbreytti lífi okkar. Við krakkarnir störðum í hillurnar og veltum því fyrir okkur hver hinna girnilegu jólavara rataði í harðan pakkann á aðfangadag. Og úti í Bjarnabúð biðu svo bækurnar og sem mörkuðu líka jólin og nærveru þeirra. Ef til vill var síðan rennt inn á Ísafjörð þar sem maður skynjaði skreyttar göturnar og Silfurtorgið líkt og framandi veröld. Göturnar fullar af fólki tilfinningin var eins og að fara til fjarlægari staðar.

En þrátt fyrir að tælingarmáttur hins forgengilega, ætti greiða leið að hugum okkar, eins og annarra barna, fór þó ekkert á milli mála að hátíðleiki jólanna og helgi þeirra skildi eftir sterkustu minninguna. Hefðbundinn undirbúningur á heimilinu. Fastar skorður sem ríktu í kring um allt sem því viðkom voru ógleymanlegar og í rauninni líka algjörlega óvéfengjanlegar.

Á aðfangadag lagði alltaf enn hina höfgu angan skötunnar frá Þorláksmessu fyrir vit manns. Hún vék þó smám saman þegar líða tók á aðfangadag, fyrir ilmi jólarjúpunnar, sem mamma eldaði svo listavel. Annars var aðfangadagur alltaf óskaplega erfiður, lengi að líða og kallaði fram óþolinmæði. Stundum styttum við bræðurnir okkur stundina með því að slást eða tuskast. En sá siður var þó ekki talinn fallegur á mínu heimili á aðfangadaginn sjálfan og var því bannaður. Freistingarnar lágu innpakkaðar, undir jólatrénu og biðu þess að vera opnaðar. Þegar helgi jólanna hafði haldið innreið sína, fórum við öll í okkar besta pússi upp í bílinn okkar og stefnan var sett á Hólskirkju. Það gekk ekki alltaf þrautalaust að koma eindrifnum fólksbílnum upp eftir, en tókst að lokum.

Ég hef aldrei setið jólamessu sem staðist hefur samjöfnuð við aðfangadagsguðsþjónustuna í Hólskirkju á þessum árum og að hlusta á jólaguðspjallið sem presturinn okkar hann sr. Þorbergur Kristjánsson las með sinni sérstöku hrynjandi; kvað skýrt að, svo hvert einasta orð var numið - og hugurinn hætti að reika heim að jólatrénu. Við lok guðsþjónustunnar þegar við tókum öll undir, börn og fullorðnir, með okkar góða kirkjukór og sungum Heims um ból, voru jólin búin að taka sér bólstað í hjarta manns. Mér hefur aldrei tekist að upplifa helgi jólanna eins sterkt og einmitt þá. Fyrir utan kirkjuna var kysst og faðmast og óskað gleðilegra jóla. Við vorum öll, eins og ein fjölskylda, kirkjugestirnir sem stóðum utan við kirkjuna okkar, í senn glöð og meyr og tilhlökkunin aftur búin að taka sér bólstað í hugum okkar smáfólksins.

En þegar við vorum síðan komin heim, búin að syngja saman Heims um ból og kveikja á frímúrarakertinu hans pabba, var hugarróin orðin slík að spenningur vegna jólapakkanna lagaðist við það eitt fá að opna einn pakkann áður en sest var að borðum. Einhvern veginn skera sig ekki úr nein einstök jól. Þau voru öll gleðileg og góð. Þeim fylgdi líka mikil tilhlökkun að hittast á jóladag í jólaboði sem föðurfólkið mitt skiptist á að halda, bera saman bækurnar með frændum og frænkum og taka þátt í gleðinni sem er því samfara að tuttugu til þrjátíu krakkar hittast á einu heimili, nestuð jólapökkum til þess að sýna og segja frá.

Ofan í Félagsheimili var síðan steðjað á milli jóla og nýárs. Kvenfélagið gekkst fyrir jólaskemmtun. Það mætti jólasveinn á svæðið og við vorum leyst út með epli og sælgæti í poka. Við vorum himinlifandi. Inni á Ísafirði beið manns Frímúrarajólaball, þar sem við hittum ókunnuga krakka, prúðbúna eins og við, sem síðar urðu á vegi manns aðeins fullorðnari og rifjuðu upp þessa liðnu daga.

Í dag fagnar ungviðið jólunum. Ekki eins og við, enda hafa tímarnir breyst. Ég veit þó af börnunum mínum að jólin eiga ætíð sinn fasta sess í hugum ungra barna. Jólin eru nefnilega hátíð barnanna og draga fram barnið í okkur öllum. Það eru gildi jólanna sem við skulum öll reyna að varðaveita ævi okkar alla.

Einar Kristinn Guðfinnsson